Webinarium 10
Rola ekodoradcy w programie „Czyste Powietrze” – pytania i odpowiedzi
Kliknij w interesujący Cię temat
NFOŚiGW dostrzega taką potrzebę, dlatego zachęca do udziału w organizowanych szkoleniach dla kandydatów na energetyków gminnych. Niemniej w toku rozmów z samorządami, zidentyfikowano jako istotną barierę – kwestię finansową. Gminy tłumaczą, że w utworzeniu stanowiska energetyka gminnego przeszkodą są możliwości sfinansowania etatu energetyka. Wychodząc naprzeciw tym problemom, w ramach nowej perspektywy finansowej (2021-2027), rozważana jest możliwość uzyskania przez gminy dofinansowania do etatu energetyka gminnego. Dzięki temu jest szansa na to, że w każdej gminie taki wyszkolony energetyk będzie funkcjonował.
Obecnie (koniec XI 2021 r.) wyszkolono 1866 osób z 1297 gmin, więc zainteresowanie jest rzeczywiście duże. Natomiast widać zróżnicowanie zainteresowania szkoleniami w zależności od województwa. W niektórych regionach, w szkoleniach podstawowych wzięły udział prawie wszystkie gminy, np. był jeden przypadek, że zgłosiła się osoba chętna na szkolenie, ale w tym województwie była jedyna (inni zestali przeszkoleni wcześniej) i finalnie została przydzielona do grupy szkoleniowej z innego województwa. Zatem warto się spieszyć i nie czekać do ostatniej chwili ze zgłoszeniem na szkolenie, żeby nie było tego typu problemów.
To pytanie jest najlepszym obrazem tego, że jest duże zapotrzebowanie na podnoszenie świadomości i wiedzy zarówno w gminach, jak i wśród mieszkańców. Jeżeli chodzi o szkolenia dla kandydatów na energetyków gminnych, to zasada jest taka, że w nich udział mogą brać tylko osoby zgłoszone przez wójta/burmistrza. Natomiast w ramach Projektu Doradztwa Energetycznego prowadzony jest szereg innych aktywności skierowanych do mieszkańców gmin czy też innych podmiotów, gdzie doradcy (z wfośigw/UM Lublin) dzielą się swoją wiedzą. Potrzeba zasygnalizowana w tym pytaniu daje wyobrażenie, jaka może być rola energetyka gminnego. Jeśli chodzi o szkolenia dla mieszkańców, to bardziej można szukać wsparcia u gminnych energetyków (np. w formie spotkań, konferencji czy też innych wydarzeń), którzy są już przeszkoleni przez doradców energetycznych.
Realizację szkoleń utrudniła w pewnym stopniu pandemia, dlatego starając się sprostać tej nowej sytuacji, prowadzono również szkolenia w formule online. Nie ulega wątpliwości, że bardziej efektywną formą wydaje się jednak ta stacjonarna, bo w przypadku szkoleń online, uczestnikom ciężko jest skupić swoją uwagę przez cały czas szkolenia, a to z kolei utrudnia prowadzącym dyskusję/pracę indywidualną z uczestnikami, zwłaszcza przy okazji szkoleń warsztatowych. Zatem jeśli tylko jest taka możliwość, to szkolenia są realizowane w formie stacjonarnej. Gdzie szukać o nich informacji? Każdorazowo, kiedy doradcy zbierają grupę szkoleniową, to przypominają o tym w formie mailingu do gmin z danego województwa. Ws. szkoleń można się też kontaktować bezpośrednio z doradcami (mailowo czy telefonicznie), do których kontakty podane są na stronie internetowej www.doradztwo-energetyczne.gov.pl.
Z założenia szkolenia dla kandydatów na energetyków gminnych są adresowane do pracowników gmin, ale powiaty też biorą w nich udział. Nie jest wykluczana żadna kategoria jednostek samorządu terytorialnego. Energetyk w powiecie może funkcjonować z korzyścią dla tej infrastruktury, która jest zarządzana przez powiat, ale taki energetyk może też działać na rzecz gmin, które leżą na terenie danego powiatu, a są to np. małe gminy, które nie zdecydowały się na wysłanie swojego pracownika na szkolenie dla kandydatów na energetyków gminnych.
Zdarzają się takie sytuacje, że pracownicy odchodzą z gminy i brakuje osoby wyszkolonej w tym zakresie przez doradców energetycznych albo właśnie mają miejsce przesunięcia kadrowe. Wówczas można skierować kolejną osobę na szkolenia, aczkolwiek zaleca się, aby były to osoby, z którymi gmina wiąże nadzieję na dłuższą współpracę. Co do liczby uczestników, która może zostać skierowana przez daną gminę na szkolenie, to tutaj Projekt Doradztwa Energetycznego też jest elastyczny. Szczególnie w przypadku większych gmin czy miast wskazane jest, żeby to nie była jedna osoba.
Jeżeli taka osoba jest zgłoszona przez wójta, burmistrza, prezydenta, to tak, nawet nie musi być pracownikiem gminy. Inne osoby prywatne, zainteresowane tą tematyką, mogą zasięgnąć potrzebnej wiedzy u energetyka gminnego, który funkcjonuje na danym terenie. Ta wiedza może być przekazywana np. w formie szkoleń, konferencji czy materiałów informacyjnych.
Małopolski projekt ekodoradców był takim pierwszym projektem, na którym wiele innych gmin czy województw się wzoruje. Widzi się też taką tendencję, że w gminach, w których powstały te stanowiska ekodoradców rzeczywiście cieszą się one dużym zainteresowaniem ze strony mieszkańców. Często w gminach sąsiednich powstawały też podobne stanowiska, gdyż było takie zapotrzebowanie właśnie ze strony mieszkańców tych gmin. Są też przykłady innych regionów w Polsce, które realizują podobne działania, np. tacy ekodoradcy zostali uruchomieni w woj. opolskim. W przyszłym roku (2022) podobny projekt ruszy w woj. śląskim, gdzie też w gminach śląskich ekodoradcy będą funkcjonować. Natomiast Małopolska stara się – na zaproszenia, które dostaje – reagować i prezentować dobre doświadczenia na różnych spotkaniach, konferencjach. Ponadto pozytywne doświadczenia z Małopolski są wykorzystywane w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Bliźniaczy projekt zintegrowany LIFE powstał chociażby na Słowacji, na Węgrzech, w Bułgarii. Komisja Europejska pozytywnie patrzy na te doświadczenia z Małopolski i promuje je w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jako dobra praktyka, która daje realne efekty w postaci poprawy jakości powietrza. Zatem Małopolska jest jak najbardziej otwarta, żeby współpracować z innymi regionami i dzielić się doświadczeniami.
Z pytania wynika, że budynek jest energooszczędny. Mniej więcej ok. 10% nakładów na etapie budowy więcej. To wtedy mamy możliwość uzyskania pasywności. Np. przez zastosowanie fotowoltaiki, grubszej izolacji, albo izolacji o takiej samej grubości, ale o lepszym współczynniku przewodzenia ciepła lambda. Np. teraz najbardziej popularne materiały izolacyjne – styropian ścienny, fasadowy – to mniej więcej jest od 0,032 współczynnika lambda do 0,034-0,036 (już się odchodzi od tego). Natomiast jeśli zastosujemy styropian o współczynniku lambda 0,028-0,029 oraz inne wyżej wymienione technologie to wtedy możemy obniżyć ten wskaźnik zapotrzebowania na ogrzewanie do tej wartości nawet ok. 15 kwh/m2/rok.
Tak, można korzystać z tych materiałów, które są udostępnione na stronie www.powietrze.malopolska.pl. Są to materiały finansowane ze środków publicznych czy ze środków LIFE. Małopolsce zależy na tym, żeby były wykorzystywane przez inne gminy, instytucje i osoby. Ale warto zwrócić uwagę – przy wykorzystywaniu tych materiałów w innych województwach – na zapisy w tych materiałach, gdyż odnoszą się one do przepisów antysmogowych, które obowiązują w Małopolsce. Stąd może się okazać, że np. terminy wymiany urządzeń grzewczych, które są zawarte w tych materiałach informacyjnych, są inne niż obowiązujące uchwały antysmogowe w innych regionach.
Tak, współpraca między doradcami jest zorganizowana i odbywa się na trzech polach. Po pierwsze często doradcy energetyczni wojewódzkiego funduszu prowadzą szkolenia dla ekodoradców w gminach – w zakresie aktualnych programów wsparcia, czyli jeśli np. nastąpią zmiany w programie „Czyste Powietrze” (czy wcześniej „Mój Prąd” albo ostatnio „Agroenergia”) – aby mogli lepiej informować mieszkańców. Drugi obszar tej współpracy to wspólne działania informacyjno-edukacyjne w ramach wydarzeń na terenie gmin, np. w czasie pikniku ekologicznego są to stoiska doradców, gdzie bezpośrednio odpowiada się na pytania/wątpliwości mieszkańców/uczestników tych wydarzeń. Trzeci obszar wsparcia dotyczy już konkretnych inwestycji czy projektów, które mogą się pojawiać. Jeżeli do ekodoradców w gminach zgłaszają się pomysłodawcy ze skomplikowanymi projektami – np. związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach rolnych, albo z termomodernizacją budynków użyteczności publicznej czy przedsiębiorcy, którzy chcą prowadzić działania związane z poprawą efektywności energetycznej – i ekodoradca na podstawie swojej wiedzy i doświadczeń nie jest w stanie sam udzielić właściwej informacji, to często podejmuje współpracę z doradcami energetycznymi w WFOŚiGW w Krakowie, by oni mogli pomóc w danej sprawie.
Zakres działań ekodoradców jest tak szeroki dlatego, że do mieszkańców trzeba dotrzeć różnymi sposobami. Oczywiście te działania edukacyjne są bardzo ważne, bo tak naprawdę bez świadomości problemu, same informacje o tym, że obowiązują przepisy antysmogowe i należy wymienić urządzenia grzewcze, to efekty w postaci konkretnej liczby wniosków są dużo mniejsze. Ale działania kontrolne są niezwykle ważne, aby też bezpośrednio dotrzeć do mieszkańców, aby mieli świadomość tego, że te przepisy antysmogowe będą też egzekwowane/weryfikowane. I to nie jest tak, że te kontrole muszą się wiązać za każdym razem z nałożeniem mandatów karnych, ale często są najlepszym, bezpośrednim działaniem informacyjnym w tym zakresie. W większych gminach – gdzie funkcjonuje straż gminna czy miejska – to na nich głównie spoczywają zadania związane z kontrolami i wtedy udział ekodoradców w tych kontrolach często nie jest potrzebny, bo są do tego przygotowane i wyspecjalizowane służby. Natomiast w tych gminach, gdzie nie ma dedykowanych służb, które prowadzą działania kontrolne, to często ekodoradcy są w te działania również angażowani.
Projekt LIFE jest przewidziany do realizacji do roku 2023, ale Małopolska jest już po wstępnych uzgodnieniach z Komisją Europejską na temat wydłużenia tego projektu do roku 2025. Niemniej jednak przewiduje się, że te działania związane z zatrudnieniem ekodoradców w gminach powinny być kontynuowane, gdyż przynoszą pozytywne efekty, więc warto to kontynuować i współfinansować zatrudnienie ekodoradców już we wszystkich 182 gminach w Małopolsce i wykorzystać w tym celu środki unijne z nowego Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) na lata 2021-2027. Jednym z elementów tego przygotowywanego projektu jest zatrudnienie ekodoradców, ale również zaangażowanie środków w działania edukacyjne, informacyjne i te związane z kontrolami.
Kontakt z klientem jest jednym z głównych działań, które ekodoradcy muszą podejmować a mieszkańcy są różni, ale wszystkich należy traktować w ten sposób, aby byli zadowoleni z udzielonej porady czy pomocy w wypełnieniu wniosku o dofinansowanie. W Małopolsce są pozytywne sygnały od mieszkańców, którzy mają kontakt z ekodoradcami, bo jednak to są osoby odpowiednio przeszkolone, przygotowane, o dużej wiedzy i często o osobistym zaangażowaniu w tematy związane z ochroną powietrza, co odczuwa się w kontakcie bezpośrednim. Zatem ogólny stosunek mieszkańców do ekodoradców jest pozytywny.
Jak najbardziej jest możliwość szerszej realizacji zadań związanych z ochroną powietrza w gminach, natomiast warto zwrócić uwagę na to, że liczba zadań, które realizuje ekodoradca jest naprawdę bardzo duża (zaangażowanie zarówno w działania edukacyjne, jak i informacyjne, czy w pomoc mieszkańcom). Przy dużym priorytecie tych działań antysmogowych to i zainteresowanie mieszkańców jest bardzo duże. To właśnie wypełnia w dużym zakresie czas ekodoradcy, więc ważne jest, żeby jakiekolwiek łączenie obowiązków jednak odbywało się bardzo rozsądnie i przy wsparciu innych pracowników gminy. Bo jeżeli ekodoradca zostanie obciążony za bardzo, to w konsekwencji ucierpi na tym jakość realizowanej pracy/tych obowiązków. Zatem ważne jest, aby duży priorytet dla zadań antysmogowych zyskał zrozumienie u władz gminy, np. w postaci dodatkowych pracowników współpracujących z ekodoradcą. Doświadczenia pokazują, że gminy, które zaczynały zatrudniając ekodoradców na pół etatu, potem szybko, już po kilku miesiącach, zwiększały wymiar etatu tych osób a nawet zapewniają kolejne osoby na tym stanowisku, bo tej pracy jest na tyle dużo i rosną oczekiwania ze strony mieszkańców, że rzeczywiście warto w to zaangażować większą liczbę etatów.
Najważniejszym wnioskiem z realizacji projektu LIFE w Małopolsce i pracy ekodoradców jest potrzeba współpracy na różnych szczeblach w celu realizacji wspólnego celu. Dzięki podjętym działaniom możliwe było rozwinięcie współdziałania między urzędem marszałkowskim a gminami, ale równie ważna była integracja pracowników gmin zaangażowanych w działania antysmogowe. Pozwoliło to na wymianę doświadczeń między gminami, wzajemne inspirowanie się podejmowanymi działaniami, a nawet zwiększenie bezpośredniej współpracy przy projektach i organizacji wspólnych wydarzeń. Ekodoradcy również rozwinęli współpracę z lokalnymi liderami i organizacjami na swoim terenie, co pozwala im efektywniej dotrzeć z działaniami informacyjnymi i edukacyjnymi do mieszkańców. Ważne jest to, że ta współpraca ostatecznie przekłada się na efekty w postaci poprawy jakości powietrza, co jest ważnym argumentem, że warto te działania kontynuować a nawet je rozszerzyć zarówno terytorialnie – na wszystkie gminy, jak i tematycznie – na zagadnienia związane szerzej ze zmianami klimatu.